Tarixin ən çətin ili – 536

Tarixdə çətin dönəmlər çox olub. İnsanlar müxtəlif zamanlarda  təbiət hadisələrindən,  aclıqdan, xəstəliklərdən, müharibələrdən əziyyət çəkiblər. Bəs bütün bunların  eyni dönəmdə, özü də 100 il  sürdüyünü təsəvvür edə bilərsizmi? Tarixin ən çətin, qaranlıq dönəmindən danışacağıq. (Məqalənin video formatını youtube dən izlə.)

Harvard Universitetinin arxeoloqu Maykl Makkormik 536- cı ili dünya tarixinin  ən  pis ili kimi dəyərləndirib. Onun fikrincə, 536-cı ildən 550-ci ilə qədər olan dönəm günəşin öz istiliyini insanlardan əsirgəməsi, temperaturun aşağı düşməsi ilə diqqət çəkir.

536 cı ildə qara buludlar göy üzünü zəbt etdi. Asiyanın və  Afrikanın bir hissəsini, bütün Avropanı qaranlıq bürüdü. Qaranlıq 18 ay sürdü. Elm adamlarının idealarına görə, həmin il yer kürəsinin bir hissəsi tamamı ilə günəş işığından məhrum olmuşdu. Amma dəqiq fikir söyləmək üçün elmi əsaslara ehtiyac vardı.

Avropada o dönəmə aid ağacdar üzərində aparılan tədqiqat alimlərin düzgün fikirdə  olduğunu sübuta yetirdi. Araşdırmaların nəticəsinə görə, həmin dövrdə ağaclar ən azı 1 il müddətində günəş işığına möhtac qalmışdı. Bu tədiqiqatdan sonra qaranlıq dönəmlə bağlı müxtəlif ölkələrdə araşdırmalara başlandı. İlk tutarlı nəticə İsveçrədəki buz parçaları üzərində aparılan tədqiqatla əldə edildi.

Elm adamları 6-cı yüz ildən qalma buz parçalarını mikroskopik ölçüdə analiz edərkən, onların tərkibində vulkanik kristallara rast gəldilər. Bu tədqiqat İslandiya və Şimali Amerikada güclü vulkan püskürməsindən yaranmış küllərin qaranlığa səbəb olma ehtimalını gücləndirdi.

Bizans İmperiyasının tarixi qaynaqlarındasa 536-cı il haqqında bu fikirlər yer alıb: “Bu il çox pis hadisə baş verdi. Günəş parlaqlığını tamamilə itirdi, havalar hər zaman soyuq keçdi. Elə bil bütün bir il bir fəsildən ibarətdi”.

Bəli, tarixi qaynaqlar və araşdırmalar onu göstərir ki, 536-cı ilin əvvəllərində İslandiyada güclü vulkan püskürməsi olub. Vulkan püskürməsi göy üzünü zəbt edərək dünyanın böyük bir hissəsini zülmətə salıb.

Əgər xatırlayıtsınızsa, 2010 cu ildə də  İslandiyada vulkan püskürməsi nəticəsində ətrafa səpələnmiş küllər bir çox ölkədə atmosferə mənfi təsir göstərmişdi. Avropada təyyarələrin uçuşu dayandırılmışdı.

536-cı ildə də göy üzünün qara toz kütləsi ilə qapanması bir sıra  problemlər yaratdı. Elmi məqalələrdə həmin dövrdə yaz aylarında belə, qar yağdığı bildirilir. Nəticədə, o zaman insanlar əkin sahələrindən məhsul götürə bilmədi, qıtlıq yarandı. Qıtlığa və soyuğa  tab gətirə bilməyən insanlar həyatlarını itirdilər.

Təbii ki, sağ qalanlar da oldu. Amma onları daha dözülməz günlər gözləyirdi. 540-cı ildə ikinci vulkan püskürməsi yaşandı. Temperatur yenə də aşağı düşdü, xəstəliklər artdı, aclıq başladı. Bundan tam 1 il sonra Misirdə “” yayılmağa başladı. Bu xəstəlik, içərisində siçanlar olan ticarət gəmisindən yayıldı. Qorxulu infeksiya əvvəlcə Aralıq dənizinin liman şəhərlərini, digər Yaxın Şərq ölkələrini, sonra isə Avropanı bürüdü.

Qaynaqlarda göstərilir ki, insanlıq tarixinin ən ölümcül pandemiyası kimi qiymətləndirilən bu xəstəlik 100 ilə qədər davam edib.  Və ən azı 80-90 milyon insanın ölümünə səbəb olub.  Xüsusi ilə Avropada hər 5  nəfərdən ikisinin bu xəstəlikdən həyatını itirdiyi ehtimal edilir. Xəstələrin müalicə olunması üçün ətraf ərazilərə daşınması, ölüləri basdırmağa yerlərin olmaması, cəsədlərin dənizlərə atılması nəticəsində xəstəlik daha da sürətlə yayılıb.

Virus öncə yoxsul insanlar arasında yayılsa da, cəmi bir neçə aydan sonra saraylarda yaşayanların da taundan qaçışı mümkün olmadı. Amma bu hələ son deyildi. İnsanları daha böyük bəlalar gözləyirdi. 547-ci ildə daha böyük  – üçüncü vulkan püskürməsi baş verdi. Dünyanın yarısından çoxu yenidən qaranlığa qərq oldu. Bütün dünya ölkələri, xüsusən də Avropa üçün 100 il davam edəcək qaranlıq dönəm başlandı.

536-cı ildən 640-cı ilə qədər insanlar çirkli hava, qida qıtlığı, taun, günəş şüalarından məhrum bir həyatlü üz-üzə qaldılar. Bütün bunlar insanları cana doydurmuşdu.

Hər qaranlıq gecənin bir işıqlı sabahı olduğu kimi, 100 il davam edən bu zülmətdən sonra bütün mənalarda yenidən günəş doğdu. Avropa iqtisadiyyatında sürətli inkişaf başladı. Tarixi qaynaqlar bu inkişafın gümüş ticarətinin yenidən canlanması ilə bağlı olduğunu sübut edir.

Harvard Universitetinin araşdırmaları isə  maraqlı bir faktı üzə çıxardı: Məlum oldu ki, təbiətdə gümüş ehtiyyatının artması püskürmüş vulkanın tərkibindəki zəngin elementlərlə bağlıdır. Necə deyərlər, hər işdə bir xeyir var.

Məqalənin video formatını youtube dən izlə.